Emil Konrad Bloch

Na liście laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny uwagę zwracają nazwiska dwóch naukowców pochodzących ze Śląska. Pierwszym z nich jest Paul Ehrlich, a drugi to

Konrad Bloch. To dzięki jego badaniom jest możliwe zapobieganie i leczenie miażdżycy, jednej z najbardziej niebezpiecznych i częstych chorób przełomu XX i XXI wieku. Żydowskie pochodzenie i okres nasilenia się nastrojów antysemickich w Niemczech nie sprzyjał rozwojowi kariery przyszłego naukowca, dlatego musiał kształcić się i zamieszkać poza granicami ojczystego kraju.

Urodził się 21 stycznia 1912 r. w Nysie jako Emil Konrad Bloch w rodzinie Fritza Blocha i Hedwig z domu Striemer. Fritz Bloch, z wykształcenia prawnik, pochodzący z rodziny fabrykantów, po śmierci swojego ojca zarządzał fabryką tekstyliów. Edukację na poziomie szkoły powszechnej i gimnazjum, Emil Konrad ukończył rodzinnym mieście. Uczył się także gry na wiolonczeli, którą otrzymał w prezencie na 13. urodziny. Udzielał się muzycznie podczas akademii szkolnych. Pasjonował się nowinami technicznymi, co zapewne wpłynęło na wybór przyszłego noblisty profilu dalszego kształcenia. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1930 r., absolwent nyskiego „Carolinum” rozpoczął studia w Monachium na prestiżowej niemieckiej uczelni o profilu technicznym – Technische Hochschule. Tam jednak zmienił swoje zainteresowania, zaciekawiła go chemia organiczna. Na uczelni słuchał wykładów znanych profesorów i noblistów: Hansa Fischera, Richarda Willstädtera czy Heinricha Wielanda. Szczególnie przydatną okazała się znajomość studenta z prof. Fischerem, który nieraz pomagał mu w trudnych sytuacjach, wspierając kontynuację jego kariery naukowej.

Po ukończeniu studiów, Konrad Bloch zamierzał podjąć studia doktoranckie. Jednak niesprzyjające warunki podyktowane dojściem Hitlera do władzy, zamknęły mu drogę do kariery na niemieckich uczelniach. Dzięki protekcji swojego patrona naukowego, wspomnianego prof. Fischera, Bloch objął stanowisko asystenta w Schweizerische Forschungsinstitut w Davos, w którym prowadził badania nad występowaniem cholesterolu w lipidach prątków gruźliczych. Pomimo uzyskanych rezultatów badań, które były podstawą do otwarcia przewodu doktorskiego, złożone przez Blocha podanie na uniwersytecie w Bazylei zostało odrzucone.

Po zakończeniu kontraktu asystenckiego w Szwajcarii, który skończył się w 1936 r., Konrad Bloch nie mógł wrócić do Niemiec ze względu na nasilone prześladowania Żydów. Po raz kolejny przyszedł mu z pomocą prof. Hans Fischer, dzięki któremu Bloch podjął pracę na stanowisku asystenta na amerykańskim uniwersytecie w Yale. Trudna sytuacja finansowa, spowodowana problemami w szybkim uzyskaniu stypendium badawczego, zmusiła Blocha do podjęcia pracy, dlatego zatrudnił się w charakterze pracownika fizycznego w farbiarni w New Jersey. Dzięki przyjacielowi Hansa Fischera – Maxowi Bergmannowi z Rockefeller Institute – Bloch otrzymał stypendium z  Wallenstein Foundation, która wspierałam uciekinierów żydowskich z Niemiec. Badania z Davos nie okazały się daremne, ponieważ na ich podstawie mógł młody naukowiec otworzyć przewód doktorski na uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku.  W 1938 r. Konrad Bloch uzyskał stopień doktora biochemii.

Brak stałego zatrudnienia spowodował konieczność podjęcia przez Blocha dorywczej pracy, pomagając w badaniach swoim kolegom. Sytuacja finansowa ustabilizowała się po otrzymaniu przez Blocha posady w nowojorskim szpitalu klinicznym. Niedługo dostał propozycję pracy w Instytucie Chemii na uniwersytecie Columbia, w którym wznowił badania nad cholesterolem. Wówczas Konrad Bloch dokonał przełomowego odkrycia, które wyjaśniło poszczególne etapy syntezy cholesterolu w żywej komórce. W 1946 r. przyjął propozycję stanowiska profesora na uniwersytecie w Chicago, które umożliwiało mu kontynuowanie badań na nowoczesnej aparaturze. Od 1954 r. był profesorem na Harvard University w Cambridge, na którym od 1968 r. kierował Wydziałem Biochemii. Prowadził badania nad mechanizmem biosyntezy cholesterolu oraz biosyntezy steroli i terpenów. Współpracował z wieloma naukowcami ze Stanów Zjednoczonych i Europy. W 1964 r. wraz z Feoderem Lynenem otrzymał Nagrodę Nobla za badania nad zwalczaniem i zapobieganiem miażdżycy.

Mimo przejścia na emeryturę w 1982 r., Konrad Bloch nadal pracował jako wykładowca na uniwersytecie w Cambridge oraz prowadził badania naukowe. Oprócz Nagrody Nobla, za swoje dokonania naukowe otrzymał wiele nagród i wyróżnień oraz doktoratów honoris causa. Konrad Bloch odwiedził rodzinne miasto w 1980 r., przebywając na międzynarodowej konferencji naukowej w Polsce. Od 1999 r. do swojej śmieci utrzymywał korespondencyjny kontakt z nyskim regionalistą i badaczem biografii sławnych nysan – Kazimierzem Staszkowem, dzięki któremu Collegium Medicum Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie otrzymało imię Konrada Blocha. Konrad Bloch był żonaty z pochodzącą z Monachium Lore Teutsch, z którą miał dwoje dzieci, Petera i Susan. Zmarł 15 października w Burlington w stanie Massachusetts. Nyski noblista doczekał się opracowania biografii, która została wydana w ramach publikacji autorstwa Piotra Greinera, „Nobliści z Górnego Śląska”.

Opracowała Barbara Sypko

Akt urodzenia Emila Konrada Blocha

Archiwum Państwowe w Opolu, USC w Nysie, A/1912