Niełatwe początki

Na terenie Śląska Opolskiego do 1945 r. nie istniało zorganizowane archiwum szczebla regionalnego. Według zachowanych informacji przez pewien czas funkcjonowało archiwum księstwa opolsko–raciborskiego, archiwum krajowe oraz Archiwum Miejskie w Opolu. Na temat dwóch pierwszych wiemy bardzo niewiele. W XIX w. część archiwaliów dotyczących terenu obecnego Śląska Opolskiego przechowywana była w Archiwum Prowincjalnym we Wrocławiu. Podczas II wojny światowej, dokumenty zgromadzono częściowo w Archiwum Państwowym w Katowicach, i po części w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Oprócz wymienionych, nieprzerwanie funkcjonowało archiwum miejskie, ulokowane w opolskim ratuszu.

Po zakończeniu działań wojennych w 1945 r. opolskie archiwalia były rozproszone pomiędzy wspomniane archiwa. Na początku 1948 r. uruchomiono Archiwum Miejskie
w Opolu, podlegające Zarządowi Miejskiemu. Z końcem lipca 1951 r. całość miejskiego zasobu przekazano utworzonemu w styczniu Powiatowemu Archiwum Państwowemu w Opolu, które było zalążkiem przyszłego archiwum państwowego. Pod koniec 1952 r. przechowywało 114 zespołów o łącznym rozmiarze 315 m.b. Równolegle z opolskim archiwum powstały podobne placówki w Raciborzu, Brzegu i Niemodlinie. Archiwa: opolskie, raciborskie i niemodlińskie podlegały Archiwum Państwowemu w Katowicach, natomiast archiwum brzeskie było podporządkowane Archiwum Państwowemu we Wrocławiu. Było to powodowane tym, że Opolszczyzna nie stanowiła jeszcze województwa, a jej powiaty wchodziły w skład ówczesnego województwa śląskiego i wrocławskiego.

Utworzenie województwa opolskiego oraz powołanie w 1952 r. archiwów centralnych, wojewódzkich i archiwów powiatowych stało się podstawą do utworzenia w 1953 r. Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Opolu. Podporządkowano mu Powiatowe Archiwum Państwowe w Raciborzu i w Brzegu. W następnym roku powołano Powiatowe Archiwum Państwowe w Nysie i Kluczborku.

W początkowym okresie istnienia opolskiego archiwum, kiedy nie miało ono jeszcze własnego lokum, archiwalia były przechowywane w różnych częściach miasta. Dzięki usilnym zabiegom pierwszego dyrektora, Stefana Oswalda Popiołka, w 1956 r. pozyskano dla Archiwum budynek przy ul. Zamkowej 2 w Opolu, w którym mieści się do dzisiaj. W latach 1992–1995 przeprowadzono gruntowny remont obiektu za sprawą funduszy pozyskanych przez ówczesnego dyrektora Archiwum, Jana Kornka.

Wraz z wejściem w życie reformy administracyjnej w 1975 r. zlikwidowano Powiatowe Archiwum Państwowe w Kluczborku, Powiatowe Archiwum Państwowe w Raciborzu przekształcono w Oddział Archiwum Państwowego w Katowicach oraz utworzono dwa oddziały podporządkowane Wojewódzkiemu Archiwum Państwowemu w Opolu: z siedzibami w Brzegu i w Nysie. W 1997 r. zlikwidowano Oddział w Brzegu, w 1998 r. – Oddział w Nysie. Całość materiałów archiwalnych, przechowywanych wcześniej w oddziałach, zgromadzono w Archiwum Państwowym w Opolu.

W 1990 r. ówczesny dyrektor, Andrzej Żak–Mensah, pozyskał byłą strażnicę w Opolu–Groszowicach, która służyła jako tymczasowy magazyn do przechowywania wciąż przybywających materiałów archiwalnych. Po wyburzeniu starego obiektu, w latach 1999–2000 wybudowano nowe magazyny, dzięki czemu Archiwum Państwowe w Opolu pozyskało 2000 m.b. powierzchni, a tym samym nowy budynek w Opolu–Groszowicach.